Ogniem i mieczem, pierwsza z powieści tworzących Trylogię, przedstawia dzieje Polski w dobie powstania Chmielnickiego (1648-1654). Pisarz, starając się wzbudzią w czytelnikach patriotyczne uczucia, nadał powieści cechy antycznego i rycerskiego eposu, wprowadził baśniowość oraz wyraźny podział na bohaterów reprezentujących dobro i zło.